نمودار پارتو چیست؟ مراحل رسم نمودار Pareto

نمودار پارتو یک نمودار میله‌ای است. طول میله‌ها نمایانگر فراوانی یا هزینه (زمان یا پول) هستند و به ترتیب از بلندترین میله در سمت چپ تا کوتاه‌ترین در سمت راست مرتب شده‌اند. این نمودار به‌صورت بصری نشان می‌دهد که کدام موقعیت‌ها مهم‌تر هستند. این ابزار تحلیل علل یکی از هفت ابزار اساسی کیفیت به شمار می‌آید.

موارد استفاده از نمودار پارتو

• هنگام تحلیل داده‌های مربوط به فراوانی مشکلات یا علل در یک فرایند
• وقتی مشکلات یا علل زیادی وجود دارند و می‌خواهید روی مهم‌ترین آن‌ها تمرکز کنید
• هنگام تحلیل علل کلی با بررسی اجزای خاص آن‌ها
• هنگام برقراری ارتباط با دیگران درباره داده‌ها

مراحل رسم نمودار Pareto

• انتخاب دسته‌بندی‌ها: تصمیم بگیرید که از چه دسته‌هایی برای گروه‌بندی آیتم‌ها استفاده کنید.
• انتخاب معیار اندازه‌گیری: معیارهایی مانند فراوانی، مقدار، هزینه یا زمان را مشخص کنید.
• تعیین بازه زمانی: دوره زمانی مورد نظر را برای نمودار پارتو مشخص کنید؛ مثلاً یک چرخه کاری، یک روز، یا یک هفته.
• جمع‌آوری داده‌ها: داده‌ها را ثبت کرده و هر بار دسته مربوطه را یادداشت کنید، یا داده‌های موجود را گردآوری کنید.
• محاسبه مجموع مقادیر هر دسته: مقادیر را برای هر دسته جمع کنید.
• تعیین مقیاس مناسب: مقیاس را بر اساس بیشترین مقدار موجود مشخص کنید.
• رسم و برچسب‌گذاری نمودار: میله‌ها را بر اساس دسته‌بندی‌ها رسم کنید؛ بلندترین میله در سمت چپ و کوتاه‌ترین در سمت راست قرار گیرد.
• (اختیاری) محاسبه درصدها: درصد هر دسته را با تقسیم مقدار آن دسته بر مجموع کل مقادیر محاسبه کنید.
• (اختیاری) رسم مقادیر تجمعی: جمع مقادیر هر دسته را به‌صورت تجمعی محاسبه کنید و نقاط را بالای هر میله قرار دهید. سپس نقاط را به هم متصل کنید.

نمونه‌هایی از نمودار پارتو

• شکل 1: نشان می‌دهد چه تعداد شکایت مشتری در هر یک از پنج دسته دریافت شده است.

• شکل 2: بزرگ‌ترین دسته، یعنی “مدارک”، را از شکل 1 به شش زیرمجموعه تقسیم کرده و مقادیر تجمعی را نشان می‌دهد.

اگر همه شکایات برای مشتری به یک اندازه مهم باشند، حذف شکایات مربوط به مدارک بیشترین تأثیر را خواهد داشت و در میان آن‌ها، کار بر روی “گواهی‌های کیفیت” بیشترین بازده را خواهد داشت.

ایجاد نمودار پارتو

می‌توانید با استفاده از قالب اکسل، نمودار پارتو را ایجاد کنید و وقوع تا 10 نقص را تحلیل کنید.

کاربرد نمودار پارتو در ایزو

یکی از کاربردهای اصلی نمودار Pareto، استفاده در استانداردهای ایزو است، به‌ویژه در استانداردهایی مانند ایزو 9001 (مدیریت کیفیت) و ایزو 14001 (مدیریت زیست‌محیطی). این استانداردها تأکید دارند که سازمان‌ها باید داده‌ها و اطلاعات را برای شناسایی مشکلات اصلی و اولویت‌بندی اقدامات اصلاحی تحلیل کنند. نمودار پارتو به سازمان‌ها کمک می‌کند تا:

    تحلیل فرآیندهای غیرکارآمد: با استفاده از این ابزار می‌توان فرآیندهایی که بیشترین خطاها یا هزینه‌ها را به همراه دارند شناسایی کرد.

    تمرکز بر علل ریشه‌ای مشکلات: بر اساس اصل 80/20، بیشتر مشکلات از تعداد کمی از علل ناشی می‌شوند. با استفاده از نمودار پارتو می‌توان این علل را شناسایی کرد.

    ارتقای عملکرد کلی سازمان: بهبود در علل کلیدی می‌تواند تأثیر قابل‌توجهی بر کیفیت محصولات یا خدمات داشته باشد.

شرکت‌هایی که با مشاوره و صدور گواهینامه ایزو سروکار دارند، می‌توانند از نمودار پارتو برای بهبود فرآیندهای خود و اطمینان از انطباق با الزامات استاندارد استفاده کنند.

مزایا و معایب نمودار پارتو

مزایا:

    تمرکز بر مشکلات کلیدی: به شما امکان می‌دهد به‌جای پراکندگی منابع، روی مهم‌ترین مشکلات تمرکز کنید.

    سهولت استفاده: رسم نمودار پارتو ساده است و نیازی به ابزارهای پیچیده ندارد.

    افزایش بهره‌وری: با حل مشکلات اصلی، بهبود قابل‌توجهی در عملکرد کلی سازمان حاصل می‌شود.

    قابلیت بصری: نمایش گرافیکی داده‌ها باعث می‌شود تحلیل و تصمیم‌گیری ساده‌تر شود.

    پشتیبانی از تصمیم‌گیری‌های مدیریتی: به مدیران کمک می‌کند تا اقدامات اصلاحی مؤثرتری انجام دهند.

معایب:

    محدودیت در عمق تحلیل: نمودار پارتو به تنهایی قادر به شناسایی علل ریشه‌ای مشکلات نیست و نیاز به ابزارهای مکمل مانند تحلیل علل و معلول دارد.

    تأثیر داده‌های نادرست: در صورت وجود داده‌های ناقص یا نادرست، نتایج به‌دست‌آمده ممکن است گمراه‌کننده باشند.

    عدم اولویت‌بندی دقیق: در برخی موارد، تفاوت بین میله‌ها ممکن است بسیار کم باشد و اولویت‌بندی را دشوار کند.

    وابستگی به بازه زمانی: نتایج نمودار پارتو ممکن است بسته به بازه زمانی انتخاب شده تغییر کنند و برای تحلیل بلندمدت کافی نباشند.

جمع بندی

نمودار پارتو ابزاری قدرتمند برای تحلیل و مدیریت کیفیت است که در استانداردهای ایزو نیز کاربرد گسترده‌ای دارد. اگرچه محدودیت‌هایی دارد، اما مزایای آن مانند تمرکز بر مشکلات اصلی و سهولت استفاده آن را به یکی از ابزارهای ضروری در مدیریت تبدیل کرده است. برای سازمان‌هایی که به دنبال بهبود عملکرد خود و انطباق با الزامات ایزو هستند، استفاده از نمودار پارتو یک گام مؤثر به شمار می‌آید.

مطلب مرتبط: نمودار OPC و نمودار FPC