فایو اس 5s چیست؟ – اصول 5s به ترتیب کدامند؟

فایو اس 5s چیست؟

فایو اس 5S یک استاندارد سیستم مدیریت و ساماندهی محیط کار است که از فلسفه تولید ناب ژاپنی، به ویژه سیستم تولید تویوتا (Toyota Production System)، نشأت گرفته است. هدف این روش ارتقا بهره‌وری، افزایش ایمنی و کاهش هدررفت منابع در محیط‌های کاری است. در این مطلب، ابتدا اصول فایو اس را به صورت مختصر معرفی می‌کنیم و سپس هر اصل را با جزئیات بررسی می‌کنیم تا اطلاعات جامعی درباره 5S ارائه شود.

5S مخفف چیست؟

5S بر پنج اصل اساسی استوار است که هر یک با حرف “S” آغاز می‌شوند و در زبان ژاپنی به ترتیب عبارتند از: Seiri (مرتب‌سازی)، Seiton (نظم‌دهی)، Seiso (تمیزکاری)، Seiketsu (استانداردسازی) و Shitsuke (پایداری).

اصول 5s به ترتیب کدامند؟

اصول فایو اس به شرح زیر هستند:

1. مرتب‌سازی (Seiri): تفکیک اقلام ضروری از غیرضروری و حذف موارد زائد.
2. نظم‌دهی (Seiton): چیدمان منظم و قابل دسترس ابزارها و تجهیزات.
3. تمیزکاری (Seiso): حفظ پاکیزگی مداوم محیط و تجهیزات.
4. استانداردسازی (Seiketsu): تدوین قوانین و فرآیندها برای تداوم سه اصل پیشین.
5. پایداری (Shitsuke): حفظ سیستم فایواس از طریق آموزش و فرهنگ‌سازی.

این اصول، پایه‌های اصلی 5S را تشکیل می‌دهند و در ادامه هر یک را به تفصیل توضیح خواهیم داد تا درک کاملی از 5S به دست آید.

اخذ گواهینامه 5S و استانداردهای بین المللی ایزو : 02144259582

1. Seiri (مرتب‌سازی) – گام اول 5S

مرتب‌سازی یا Seiri اولین مرحله در پیاده‌سازی 5S است که بر حذف اقلام غیرضروری از محیط کار تمرکز دارد. در این بخش از استاندارد 5S، کارکنان باید ابزارها، مواد و اشیا را که در فعالیت‌های روزمره کاربرد دارند از مواردی که بدون استفاده یا زائد هستند جدا کنند. برای مثال، در یک واحد تولیدی، ممکن است قطعات قدیمی یا اسناد منقضی‌شده کنار گذاشته یا به انبار منتقل شوند. این اقدام در 5s فضای کاری را آزاد می‌کند، از سردرگمی جلوگیری می‌نماید و زمان جستجو را کاهش می‌دهد. مرتب‌سازی در 5s تضمین می‌کند که تنها اقلام ضروری در دسترس باشند و کارایی افزایش یابد.

2. Seiton (نظم‌دهی) – نظم در 5S

پس از مرتب‌سازی، مرحله نظم‌دهی یا Seiton در 5s آغاز می‌شود که به چیدمان منظم و کاربردی اقلام ضروری می‌پردازد. در این بخش از 5S، هر ابزار یا ماده باید مکان مشخصی داشته باشد تا کارکنان بتوانند به سرعت به آن دسترسی یابند. استفاده از برچسب‌ها، قفسه‌بندی، جعبه‌های سازمان‌یافته یا نشانه‌گذاری روی زمین از تکنیک‌های رایج 5 اس در این مرحله است. برای نمونه، در یک خط تولید، پیچ‌ها و مهره‌ها در ظروف مشخص با برچسب‌های واضح قرار می‌گیرند. نظم‌دهی در 5 S زمان هدررفته را کم می‌کند و سرعت فرآیندها را بالا می‌برد.

3. Seiso (تمیزکاری) – پاکیزگی در فایو اس

تمیزکاری یا Seiso یکی دیگر از اصول 5S است که به حفظ پاکیزگی مداوم محیط کار و تجهیزات اختصاص دارد. این مرحله از فایو اس فراتر از نظافت ساده است و شامل بازرسی منظم ابزارها برای شناسایی مشکلات احتمالی، مانند خرابی یا نشتی، می‌شود. محیطی پاکیزه در فایو اس نه تنها حرفه‌ای‌تر به نظر می‌رسد، بلکه خطرات ایمنی نظیر لغزش یا حوادث را کاهش می‌دهد. به عنوان مثال، در یک کارگاه، برنامه روزانه تمیزکاری در فایو اس می‌تواند از بروز مشکلات جلوگیری کند و حس مسئولیت‌پذیری را تقویت نماید.

4. Seiketsu (استانداردسازی) – تثبیت فایو اس

استانداردسازی یا Seiketsu در 5S مرحله‌ای است که سه اصل پیشین را به یک سیستم پایدار تبدیل می‌کند. در این بخش از 5S، قوانین، دستورالعمل‌ها و رویه‌های مشخصی تدوین می‌شود تا مرتب‌سازی، نظم‌دهی و تمیزکاری به صورت مداوم اجرا شوند. ابزارهایی مانند چک‌لیست‌های روزانه، تابلوهای راهنما و برنامه‌های زمانی در فایو اس به کار گرفته می‌شوند تا وظایف روشن باشد. برای مثال، یک سازمان ممکن است مقرر کند که هر شیفت با 10 دقیقه تمیزکاری پایان یابد. استانداردسازی در فایو اس نظم و پاکیزگی را به روالی دائمی تبدیل می‌کند.

5. Shitsuke (پایداری) – حفظ فایو اس

پایداری یا Shitsuke آخرین اصل فایواس است که بر تداوم این سیستم در بلندمدت تمرکز دارد. این مرحله از فایو اس نیازمند ایجاد فرهنگی است که نظم، پاکیزگی و بهبود مستمر را ارزش بداند. آموزش مداوم، نظارت دوره‌ای، تشویق به رعایت استانداردها و الگودهی مدیران از روش‌های اجرای این اصل در فایو اس هستند. هدف آن است که فایو اس به بخشی جدایی‌ناپذیر از سازمان تبدیل شود. برای نمونه، برگزاری دوره‌های آموزشی یا ارائه پاداش به تیم‌های منظم در فایو اس انگیزه کارکنان را حفظ می‌کند.

تاریخچه و کاربردهای 5S

فایو اس در دهه 1960 در ژاپن و توسط افرادی مانند هیرویوکی هیرانو به عنوان بخشی از فلسفه تولید ناب توسعه یافت. این سیستم ابتدا در صنایع تولیدی، به ویژه شرکت تویوتا، به کار رفت، اما به تدریج در حوزه‌هایی مانند مراکز درمانی، مؤسسات آموزشی، ادارات و مدیریت خانگی نیز گسترش یافت. امروزه، سازمان‌های مختلف در جهان از فایو اس برای بهینه‌سازی فرآیندها استفاده می‌کنند.

مزایای 5S چیست؟

• ارتقا بهره‌وری: با کاهش زمان جستجو و حذف موانع.
• افزایش ایمنی: از طریق حذف خطرات محیطی.
• کاهش هزینه‌ها: با بهره‌گیری بهینه از منابع و پیشگیری از هدررفت.
• بهبود روحیه کارکنان: به واسطه ایجاد محیطی منظم و حرفه‌ای.

چالش‌های اجرای 5S

با وجود سادگی ظاهری، موفقیت 5S نیازمند تعهد مدیریت، همکاری کارکنان و نظارت مستمر است. بدون حمایت سازمانی یا انگیزه کافی، ممکن است 5S پس از مدتی تضعیف شود و شرایط به حالت اولیه بازگردد. بنابراین، آموزش و فرهنگ‌سازی در فایو اس از عوامل کلیدی هستند.

5s به زبان ساده

5S با اصول مرتب‌سازی، نظم‌دهی، تمیزکاری، استانداردسازی و پایداری، چارچوبی مؤثر برای ساماندهی محیط کار ارائه می‌دهد که هر سازمانی را به سوی کارایی بیشتر هدایت می‌کند. این سیستم با ریشه ژاپنی خود در هر محیطی که نیاز به نظم و بهره‌وری دارد کاربرد دارد. اگر به دنبال کاهش هدررفت، افزایش ایمنی و بهبود عملکرد هستید، فایو اس گزینه‌ای ایده‌آل است. کافی است با برنامه‌ریزی دقیق و تعهد سازمانی اجرای استاندارد 5S را آغاز کنید.